حقیقت انسان کامل

مولانا می گوید: فلاسفه وحکمای این جهانی،انسان رادنیای کوچکی می دانند، اما عرفا که به روح ومراتب تعالی آن نظر دارند، آدمی راجهان بزرگ می بینند ودرمقایسه با گستر? سیر روح ، تمام هستی مادی راکوچک می بینند ، وحقیقت حقیقت آدمی همان روح کمال طلب اوست که می تواند عارف به حق وواصل به عالم معنا شود. انسان لایق عشق حق است واین جهان یک فکرت است ازعقل کل که عقل کل خود اولین اثرخلاقیت حق است . مولانا بر این باور است که نبوت تمام انبیا هم زیربنائی است برای نبوت محمد (ص) ،وظهور هم? ملل ومذاهب مقدمه یی است برای جلو? ایمان درزیرلوای محمد واسلام. برای تبیین این باورمثالی می آوردکه: غرس درخت وسیله یی است برای رسیدن به هدف که میوه است، پس درخت به خاطر میوه کاشته می شود، مولانا سخنش را به چند حدیث شریف مستند می کند:« کنت نبیا وآدم بین الماء والطین»«هنگامی که آدم هنوز میان آب وگل بود وصورت مخلوق نیافته بود ، من پیامبر بودم» ویا « وآدم بین الروح والجسد»« هنگامی که آدم هنوز روح وجسمش پیوند نیافته بود». هم چنین مولانا به حدیثی اشاره می کند که: دربیان برتری مسلمانان برملل دیگراست ومضمون کلی آن این است که ما پس ازاقوام دیگرآمده ایم اما درقیامت ازهمه پیش تر خواهیم بود. پیامبر(ص) می فرماید: ازروی ظواهر امور من ازنسل آدمم، اما درحقیقت جدّ بزرگ اوهستم ،چرا؟ زیرا فرشتگان که به آدم سجده کردند، دراو نور محمدی رادیده بودند،واگر آدم به پیشگاه حق رفت واورا درآن حضرت سجده کرد به خاطر محمد بود. مولانا می گوید: همیشه این طور است که فکر اولی? ایجاد هرچیز ،آن است که درآخر حاصل می شود بخصوص دراموری که پروردگار آنها رادرازل درعلم الهی خود آفریده است ، همچون وجود حضرت محمد ودین او.

دردیوان کبیر دربیان انسان کامل می گوید:

نوح توی، روح توی، فاتح و مفتوح توی           سین? مشروح تویی ، بردراسرار مرا

نورتویی ، سور تویی ، دولت منصور تویی           مرغ کُه طور تویی ،خسته به منقارمرا

قطره تویی، بحر تویی ،لطف تویی، قهرتویی         قند تویی ، زهر تویی ، بیش میازار مرا

حجر? خورشید تویی،   خان? ناهید   تویی           روض? امید تویی ، راه ده ای یار مرا

روز تویی، روزه تویی ، حاصل دریوزه تویی         آب تویی ، کوه تویی ، آب ده این بار مرا

دانه تویی ، دام تویی ، باده تویی ؛ جام تویی         پخته تویی ، خام تویی ، خام بمگذار    مرا